7. MUFF Onur Ödülleri

1953 yılında Kırıkkale’de doğan Mesut Uçakan ilk ve orta okulu yine aynı şehirde tamamladı. 1978 yılında İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Yüksek Okulu Sinema TV Bölümü’nden mezun oldu. Üniversitede okurken Milli Türk Talebe Birliği Sinema Kulübü’nün başkanlığını üstlendi. Üniversite yıllarında başlayan sinema tutkusuyla önce sinema yazarı oldu, sonra reji asistanı, senarist ve yönetmen… 1976’da çıkardığı “Mutlak Fikir Estetiği ve Sinema” isimli sinema dergisini, 1977’de “Türk Sinemasında İdeoloji” isimli bir araştırma kitabı izledi. 1993 yılında “Sıkı Tut Ellerimi” isimli bir şiir kitabı yazan Uçakan, 2003-2004 yılları arasında “Sonsuzkare” isimli bir sinema dergisi daha çıkardı. Yönetmenliğe adım atışı ise 1978’de “Lanet” filmi ile oldu. “Hepimiz sonsuz karelerden oluşan bir filmin içindeyiz” diyen Uçakan’ın çoğu filminin senaryosu kendisine aittir. 1987 yılında “Kavanozdaki Adam” filmiyle ilk defa bilim-kurguyu deneyen ünlü yönetmen, kariyeri süresince Türk sinemasında pek çok ilke imza attı. 1988’de çektiği “Reis Bey” isimli film ile sansür döneminde yargıyı eleştirdi. 1990 ve 1991 yıllarında çektiği “Yalnız Değilsiniz 1” ve “Yalnız Değilsiniz 2” isimli filmleriyle baş örtüsü konusunu sinemaya yansıttı. 1993’de “Kelebekler Sonsuza Uçar/İskilipli Atıf Hoca” filmiyle İstiklâl Mahkemeleri nezdinde yakın tarihimizi cesurca eleştirdi. Bu filmleri 1995’te fâili meçhul cinayetleri konu alan “Ölümsüz Karanfiller”, “Sonsuza Yürümek”, “Çöküş”, “Sevdaların Ölümü”, “Otel İstanbul”, “Anne ya da Leyla”, “Anka Kuşu”, “Tuna Nehri Akşam Diyor” gibi onlarca film izledi. Mesut Uçakan, yönettiği filmlerle pek çok ödüle layık görüldü ve duruşuyla Türk sinemasında farklı bir yer edindi. 1992’de Necip Tosun’un Uçakan ile gerçekleştirdiği söyleşileri içeren “Mesut Uçakan’la Sinema Söyleşileri” isimli kitapta yer aldı. 2009 yılında ise Hüseyin Karaca’nın “Sonsuzkarelerde Bir Çığlık: Mesut Uçakan” isimli kitabına konu oldu. İlgili kitap başarılı yönetmenin hayatı, eserleri, medyadaki yeri gibi konuları içeren kapsamlı bir araştırma kitabıdır. Yönetmenliğin yanı sıra yapımcılık da yapan Mesut Uçakan bu alanda da başarısını kanıtladı. 2016 yılında yapımcılığını üstlendiği “Sevda Kuşun Kanadında” ismli televizyon dizisi pek çok yerden “Yılın Dizisi” ödülünü aldı. Yazarlığı, yönetmenliği, senaristliği ve yapımcılığının yanı sıra bir düşünce adamı olarak da anılan Uçakan’ın Türk sinemasına hizmetleri hâlâ devam ediyor.

Şiran Akgür

Yeşilçam’in Gölgesindeki Ses Türk sineması dublajla 1943 yılında tanıştı. Yönetmen Faruk Kenç, o yıl çektiği “Dertli Pınar” adlı köy melodramını, o güne kadar çekilen filmlerden farklı olarak sessiz bir kamerayla görüntüledi. Ardından Darülbedayi’nin temiz Türkçe konuşan güzel sesli aktör ve aktrislerini Beyoğlu’ndaki Ses Film Stüdyosu’nda bir araya getirerek, filmine can verdi. Türk sineması “Dertli Pınar” ile başladığı dublajlı yıllarını 1990’ların sonuna kadar devam ettirdi. Çünkü dublaj, sesli çekime göre çok ucuzdu. Kendi sesiyle konuşamayan aktör ve aktrisler uzun yıllar boyunca hep eleştirildi. Bir çoğunun sesi böyle bir çalışmaya uygun değildi. Türk sinemasında yıllarca esas oğlanlar Abdurrahman Palay ya da Hayri Esen gibi, esas kızlar ise Adalet Cimcoz, Nevin Akkaya ya da Jeyan Tözüm gibi konuştular, ağladılar, güldüler… Şarkı dublajı ise Sevim Şengül’e ve Belkıs Özener’e kalmıştı… Belkıs Özener, beyaz perdedeki ilk şarkılarını 1961’de söylemeye, daha doğru bir deyimle dublaj yapmaya başlamıştı. Bu çalışmaları 1967 yılına kadar aralıklarla sürmüştü. Çünkü Türk sinemasında şarkı dublajları o yıla kadar genellikle Sevim Şengül ile yapılmaktaydı. Belkıs Özener için sinema o yıl Türkan Şoray’lı “Sinekli Bakkal” ile başladı. Metin Bükey’in getirdiği stüdyoda Türkan Şoray’ın ardından ilahiler okudu, tekbirler getirdi. Özener’in sesi vardı görüntüsü yoktu. Türkan Şoray içinse görüntü vardı ses yoktu. Billur ses ile perdedeki yıldızın dudak hareketleri müthiş uyum göstermişti. Artık şarkılar Belkıs Özener’in sesinden Türkan Şoray’ın titreyen dudaklarına dökülen nağmelere dönüşüyordu. Belkıs Özener, dünya sinemasında dahi çok sık rastlanmayan böyle bir çalışma ortamına kolay adapte olacaktı ve kısa zamanda filmlerin olmazsa olmazı olacaktı. Hatta senaryoda olmasa bile film üzerine açığa şarkılar okuyacaktı. Aslında iş zordu. Şarkılar sette doğru okunmuyor, eğer sahne hareketliyse sanatçı şarkıyı yakın ya da uzak planlarda bozuk bir ağız yapısıyla söylüyor, dublajda nasılsa düzeltilir diye özensiz davranıyordu. Hüner dublaj salonunda şarkıyı okuyan Belkıs Özener’e kalıyordu. Belkıs Özener elinden ve sesinden ne geliyorsa hataları düzeltmeye çalışıyor, billur sesiyle şarkıyı sanatçının ağzına oturtuyordu. Esleri, vurguları hesaba katarak, şarkıyı en doğru şekilde söyletiyordu. Bütün bu özverili çalışmasına rağmen Belkıs Özener’in ismi hiçbir zaman jeneriğe yazılmıyordu. O da diğer dublaj sanatçıların kaderini paylaşıyordu. O karanlık stüdyolarda kayda alınan dramatik ya da komik şarkıların, o sesin sahibinin Belkıs Özener olduğunu kimse bil. Onun da ne böyle bir isteği ne de bir çabası vardı. Oysa o yıllarca Yeşilçam’ın esas kızlarına billur sesiyle şarkı söyleten kadındı. Buna rağmen sinemayı çok seven, küçük ücretlerle sesini Yeşilçam’a adeta kiralayan, yıllarca içinde yaşattığı sahneye çıkma hevesini gerçekleştiremeyen, sesini verdiği sanatçılar ile bir türlü bir araya gelemeyen, mütevazi yıllarla geçen bir meslek yaşamı sürdü Belkıs Özener… Türk sinemasının bir döneminde gişe rekorları kırmış birçok filminde Belkıs Özener’in sesi vardı. Yıllar yılı endüstri olmayı başaramamış Türk sinemasının altın yıllarına, kapalı gişelerine tanıklık etmiş, Yeşilçam’ın yazısız kurallarına boyun eğmiş, işletmecilerin iş yapar dediği kadın oyunculara 300 film boyunca sesini, şarkılarını vermiş bir dublaj sanatçısı olan Belkıs Özener, bugün sinemadaki 50. yılını kutluyor. Gölgede kalmış bir kahraman olan Belkıs Özener’e bize armağan ettiği billur sesi için teşekkür ediyoruz. Alkışlar Belkıs Özener için….

Ali Can Sekmeç, Ekim 2017

İki tür oyunculuktan bahsedilir yedinci sanatta… Biri uygulayıcı olanı, diğeri de yaratıcı… İlki yönetmen ne derse onu yapar. İkincisi ise uygularken yaratır, kendisinden bir şeyler katar, adeta onunla yaşar. Halil Ergün, ikinci grupta yer alır Türk sinemasında… Yaratıcı oyunculuk, sanatın ve hayatın değişik disiplinleriyle ilgilenmeyi gerektirir. Halil Ergün, 40 yıldan fazla süren oyunculuk yaşamı boyunca bu disipline başarıyla ayak uydurmuş, deyim yerindeyse çıraklık, kalfalık ve ustalık dönemi filmleriyle geniş halk kitlelerinin gönlünü kazanmış, az sayıda isimden biri olmuştur. Sinemaya girişinin üzerinden uzun yıllar geçmesine rağmen eskimeyen, takdir edilen, seyircisinin sevgisini hiç eksiltmediği bir figürü olarak karşımıza çıkar Halil Ergün… Halil Ergün, oyunculuk kariyerinin ilk yıllarından günümüze değin uzanan süreçte kendisini yenilemeyi başarmış, tekrar etmemiş ve dönemi için her biri büyük proje olan filmlerde yer almıştır. 1975 yılında başladığı oyunculuk kariyerinin ilk yıllarında, daha çok temiz, dürüst ve namuslu bir Anadolu delikanlısıydı. Sert görünüşlü ve buyurgandı… Sonraları Türk sinemasının usta yönetmenleriyle başlayan çalışma ortaklığı sayesinde hızla geniş halk kitlelerinin dikkatini çekmeyi başardı. Halil Ergün, ustaca çizdiği, sert ve buyurgan insan halini, güzel bir kadına duyulan sevdayla yerle bir olana kadar sürdürdü. O sert Halil Ergün, bir sevdayla yerle bir oluyordu. Erkek olmanın tüm halleri sevdaya yenilmiş gibiydi canlandırdığı kimliklerde… Seyirci ondaki bu değişikliği hemen kabullendi ve ona yakıştırdı. Bir kasaba çocuğu olarak, geldiği İstanbul’da yolu Yılmaz Güney’le kesişti ve onun senaryosunu yazdığı “İzin” ile o güne kadar yalnızca izleyici olduğu sinemanın bir parçasına dönüştü. “Maden”, “Yol”, “Kaşık Düşmanı”, “Gülüşan”, “Kırlangıç Fırtınası”, “Katırcılar”, “Sis”, “72. Koğuş”, “Zincir”, “Kızın Adı Fatma”, “Düğün” gibi filmlerle artık usta yönetmenlerin de aradığı bir oyuncu oldu. Bilge Olgaç ile kurduğu yönetmen-oyuncu ortaklığı birçok başarılı filmin ortaya çıkmasını sağladı. “Motor” ve “stop” sesleri arasında kaybolmayı sevdi Halil Ergün… Aslında onun için tipik bir Anadolu erkeği yakıştırması yapmak yanlış olmaz. Duruşu, bakışı, davranışları bunu açıkça ortaya koyar.

Ali Can Sekmeç, Eylül 2017

Nacer Khemir, Semerkand’dan Endülüs’e uzanan İslam coğrafyasının, Arap, Fars, Berberi kültürlerinin masal geleneklerini, evrenin bir ve bütün olduğu Tasavvuf felsefesini sinemaya aktarmayı başaran sanatçıdır. Yazar, kaligraf, ressam, heykeltraş, tiyatrocu, sinemacı ama her bir disiplinde öncelikle bir öykü anlatıcı, bir masalcıdır. Kuzey Afrika çöllerinde tarihin imbiğinden süzülmüş mistik masallar anlatır. Kitaplarında, resimlerinde, sahne performansında ve filmlerinde bir kültürün ve bir inancın asırlar boyu biriktirdiği ama bugün kaybolmuş hazinesinin sandığını açar ve onları cömertçe sanatseverlerle paylaşır. 1948 yılında Tunus, Korba’da doğan Khemir, öğrenimini UNESCO bursuyla Paris’te yaptı. Tunus medinesinde masalcılar üzerine yaptığı araştırma ve derlediği masalları kaligrafiyle betimlediği kitabı L’Ogresse’in (Devanası, 1975) yayınlanması ona uluslararası alanda ilk sanatsal başarıyı kazandırdı. Kaligrafileri 1980 yılında Paris’te Centre Pompidou’da sergilendi. 1982 ve 1988 yıllarında Paris’teki Chaillot Ulusal Tiyatrosu’nda Yannis Kokkos’un sahneye koyduğu bir aylık bir gösteri serisinde, her akşam, Binbir Gece Masalları’nı kendi yorumuyla izleyiciye okudu. Sinemadan önce, tiyatro sahnesinde bir masalcı olarak yer aldı. Edebiyatın yanı sıra İslam felsefesi ve tasavvuf üzerinde de çalışmalarını yoğunlaştıran Khemir, 1976 yılında ilk kez kamera arkasına geçti. “L’Histoire du pays du bon dieu” adlı orta metrajlı filmde, Tunus metaforu olduğu anlaşılan bir ülkenin sınırını arayan kahramanı bizzat canlandırdı ve filmin anlatıcılığını da üstlendi. 1984 yılında sonradan Çöl Üçlemesi olarak anılacak filmlerinden ilkini, El Haimoune / Çöl İşaretçileri’ni çekti. Nantes Üç Kıta Film Festivali’nde Altın Mongolfiere ve Valencia Akdeniz Sineması Festivali’nde Altın Palmiye kazanarak dikkatleri üzerinde topladı. Çöl İşaretçileri, bir vahadaki köye gelen öğretmenin masal aleminde kaybolmasını konu alır. Çölün çağrısına kapılmıştır genç adam… Üçlemeyi tamamlayan Le Collier perdu de la colombe / Güvercinin Kayıp Kolyesi (1991) ve Bab’aziz / Ruhunu Tefekkür Eden Prens (2005) filmleri, sinema dünyasında Khemir’in yapıtlarının Binbir Gece Masalları ile kıyaslanmasını sağladı. Filmlerin görsel açıdan büyüleyiciliği ve Khemir’in şiirsel üslubu yönetmeni sinemanın seçkin yaratıcıları arasına soktu. İbni Hazım’ın (994-1064) Güvercinin Yüzüğü adlı kitabından uyarlanan Güvercinin Kayıp Kolyesi, 10. yüzyılda Endülüs’te geçen bir aşk ve arayış öyküsüdür. Hattat Hasan, bir el yazmasında sevgi kavramının 60 farklı şeklini ifade eden sözcüklerin yazılı olduğu kayıp sayfanın peşine düşer. Sevdiği uğruna Granada’ya gelen Semerkand Prensesi’nin büyüsüne kapılır… Khemir, bu filmle Locarno Film Festivali’nde Jüri Özel Ödülü, Namur Film Festivali’nde En İyi Senaryo ve Sanatsal Katkı ödülleri kazanır. Üçlemeyi tamamlayan Bab’aziz, Tunus ve İran’da çekilmiş, Tasavvuf inancına adanmış bir görsel şölendir. Gözleri görmeyen bir derviş, 30 yılda bir gerçekleştirilen bir Sufi buluşmasına gitmek için küçük kızı İştar ile birlikte yollara düşer. Kum tepelerinin arasında günlerce dolaşırlarken İştar endişeye kapılır ama derviş, kaderinde bu buluşmaya gitmek olanların doğru yolu bulacağına dair inancını yitirmez. Nacer Khemir’in efsanevi senarist Tonino Guerra ile birlikte yazdığı Bab’aziz, masal içinde masallardan oluşur. Mevlana’dan İnayet Han’a sufilerden alıntılarla zenginleşir. 2014’de dolaylı bir İbni Arabi portresi olan Looking for Muhyiddin’de belgeselle kurmacayı harmanlar. En yeni filmi Whispering Sands’de (Fısıldayan Kumlar) Tunus çölü ıssızlığında bir yeri arayan Kanadalı kadının sırrına odaklanır. Ona rehberlik ve şoförlük eden bilge Tunuslu kadının sırrını açabilmesi için ona masallar anlatır… Nacer Khemir, Locarno, Cinema du Reel, Valencia, Kartaca, Ouagadougou ve Nantes gibi önemli festivallerde ödüller kazanmış bir sinemacı olmanın yanı sıra Paris Sinematekinin efsanevi yöneticisi Henri Langlois adına verilen ödülün de sahibidir.

Alin Taşçıyan

Rakhshan Banietemad, kadın karakterlere, yoksullara ve emekçilere odaklı, toplumsal eleştiri yapan, hipergerçekçiliği hakiki bir duygusallıkla birleştiren tarzıyla İran sinemasında kendine özgü bir kulvar açmış, öncü bir yönetmendir. 1954 doğumlu Banietemad, Tahran Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’nde yönetmenlik eğitimi aldı. 20 yaşından itibaren televizyonda çalışmaya başlayan Banietemad, belgesel ve film projelerinin farklı birimlerinde yer alarak önemli bir deneyim kazandı. Yapım tasarımcısı olarak başladığı televizyon kariyerinde birkaç yıl içinde kısa metraj belgeseller yönetmeye başlamıştı. Rejim değişikliğinden sonra kadınlara uygulanan kısıtlamalardan nasibini alarak televizyondaki işinden ayrılmak zorunda kaldı. Televizyon projeleri dışında ilk çalışması 1981’de Mehdi Sabbagh Zadeh’nin yönettiği Aftap Neshih-ha / Güneşte Oturanlar filminde yapım tasarımcısı göreviyle başlamış oldu. 1986’da çektiği Kharej az Mahdude / Sınır Dışı Banietemad’ın ilk uzun metraj filmidir. Rakhshan Banietemad üstüne önemli çalışmalara imza atan Tebrizli belgesel sinemacı Ferhad Eivazi onun için şu yorumu yapar: Banietemad filmlerinde genellikle cesur eylemci, mücadeleci ve çalışkan kadınları resmetmiş, bu konuda özel bir bakış açısına sahip olduğunu göstermiştir. Bu filmler, İran toplumunun devrimden geriye kalan sorunları ve savaşın yarattığı çatışmalarla uğraştığı dönemlerin ürünleridir. Kuşkusuz böylesi olağanüstü dönemleri anlatmak için farklı bir dil geliştirmek gerekir ve Banietemad’ı da bugün yerli ve yabancı meslektaşlarından ayıran asıl nokta, ortaya çıkardığı bu farklı dildir… Ayrıca belgesel ve kurmaca film yapımında kendini hiçbir şeye, hiçbir kalıba ya da sabit sinema ilkesine bağlı hissetmemesi de ona özgün işler ortaya koyması açısından türlü olanaklar sunuyordu. Banietemad’ın sinemasının, İran’daki popüler sinemacılık eğilimleriyle sanatsal gereklilikler arasındaki bir etkileşimden doğmuş olduğunu söylememiz de yerinde olacaktır. (Eivazi, 2014:231) 80’lerin ortasından itibaren daha çok sinema projeleriyle kariyerine devam eden yönetmenin filmografisinde toplam on yedi belgesel ve kurmaca yer alır. Sekiz filmin de senaryosuna imza atmıştır. (Eivazi, 2014:231) Kamerasını her daim yoksullara yönelten Banietemad’ın sinemasının merkezinde köyden kente göç, ekonomik sıkıntılar ve kenar mahallelerdeki yaşam konuları yer alır. Sinemaya belgeselle adım atan Banietemad’ın çalışmalarında gerçekçilik önceliklidir. Ancak İran sinemasının karakteristik özelliği haline gelmiş olan gerçekle kurgunun iç içe geçmişliğinden farklı olarak o, gerçekliği kurguya aracı yapmaz. Sokaklar, yaşam alanları, yoksul mahalleler Banietemad’ın sinemasında olanca doğallıklarıyla yer alırlar. Mekânları dönüştürmek yerine yaşamın gerçekliğini sinemaya taşımayı amaç edinir. Filmleri şekilsel olarak kurallara uyan ama içinde barındırdıklarıyla oldukça özgürlükçü ve sorgulayıcı yapımlardır. Rakhshan Banietemad, İran sinemasının ilk istikrarlı kadın yönetmeni olarak önemli bir misyonun da sahibidir. Onun açtığı yolda önemli kadın yönetmenler ilerleyip, Banietemad misali uluslararası alanda başarılara imza attılar. Tahmineh Milani, Niki Karimi ve son olarak Ida Panahandeh, Banietemad’dan sonra sinemaya başlayıp kendine yer edinen kadın yönetmenlerdir. Ortadoğu’da sanatın en estetik coğrafyası İran’da; kadınlar, derinlikli bir sanat ortamıyla katı kurallar arasında gidip gelen bir salıncağa binmiş hâldeler. Ne kadar rüzgâr alacaklarını, ayaklarını nereye kadar uzatabileceklerini azimli mücadeleleri gösterecek. Rakhshan Banietemad bu mücadelenin öncü isimlerinden biri olarak örnek alınan, yol gösteren özgün bir yönetmen, bir ustadır.

Rıza Oylum